استفاده از نرده و حفاظ پنجره فلزی از چه تاریخی و در کدام شهر آغاز گردیده است و جایگاه شهر ملایر در این بین کجاست .در دوره ی پهلوی اول نرده سازی جایگاه بالاتری در معماری پیدا میکند . معماری دوره پلوی به تقلید از فرهنگ اروپا برونگرا می شود نمای بیرونی ساختمان ها ارزش پیدا می کند و نمای شهری با شکل ها ی گوناگون ظهور میکنند. برای طبقه هم کف بناها پنجره هایی که به کوچه راه می یابند ساخته می شود برای غیر قابل نفوذ کردن این پنجره ها نیاز به حفاظی مقاوم می باشد تا بتوان به راحتی به درون ساختمان وارد نشد بدین شکل نرده به عنوان حفاظ برای غیرقابل نفوذ کردن پنجره ها و مانعی برای دسترسی آسان به داخل بنا مطرح می گردد. در این دوره با تغییرات به وجود آمده در سبک معماری کاربری نرده فرفورژه که در معماری ایرانی دوره قاجاری استفاده می گردید از نظر کاربردی جایگاهخود را از دست می دهد پس نیاز به نرده های مقاوم تری احساس میگردد در این زمان با ورود شکل های مختلف فلز مانند میله گرد و تسمه با قطرهای متفاوت ، میله های باریک نرده ی کنار گذاشته می شود . با بررسی های انجام شده در طرح های موجود از نظر شکل و روش ساخت نرده پنجره های بکار رفته در دوره ی پهلوی اول آنها به سه مرحله ی آغازین ، دوره ی شروع سبک ایرانی و دوره ی تحول تقسیم بندی گردیده اند .
دوره آغازین
در ابتدای این دوره ی تاریخی با تغییرات به وجود آمده در ارکان سیاسی و حکومتی ،معماری نیز دچار تغییرمی گردد. اما این تغییرات چنان محسوس نمی باشد و بیشتر همان سبک دوره های قبل یعنی قاجاری است که اجرا می گردد . فرفورژه ها با همان سبک دوره ی قاجاری ساخته می شود.
طرح های استفاده شده : طرح های استفاده شده در این مرحله همان طرح های حلزونی و منحنی شکل دوره قاجاری است که بدون تغییر به کار برده می شدند .تنها در تعداد اندکی تغییراتی محدود در طرح ها به وجود آمده است که می توان آن را آغازی بر طراحی نوگرای این دوره دانست .
شروع سبک ایرانی
در ادامه مرحله آغازین ، مرحله ی نوگرایی به وجود می آید .این دوره زمانی نخستین مرحله از ساخت نرده پنجره فرفورژه به سبک و طرح ایرانی است . در حقیقت می توان گفت آغازی بر مرحله تحول دانست. شروع سبک ایرانی با تغییرات در فرهنگ و معماری ایرانی که با سرعت هر چه بیشتر آغاز می گردد و در آن محصولات انقلاب صنعتی اروپا مورد استفاده قرار می گیرد همراه میشود .
به کارگیری از مواد و مصالح جدید بیشترین تحولات را در صنعت ساختمان سازی بوجود می آورد و تاثیر خود را در معماری این دوره از کشورمان به خوبی نمایان می سازد . دستیابی به مصالح جدید و تکنیک های پرسرعت در این رشته باعث می گردد تا متولیان ساخت و ساز هر روز اشتیاق بیشتری برای استفاده از این مصالح جدید پیدا نمایند.
ساخت فرفورژه ها نیز همانند سبک معماری وارد مرحله ی جدیدی می گردد و در آن ابداع و نوآوری صورت می گیرد . با تغییر سبک معماری در دوره ی پهلوی ساخت فرفورژه های فلزی که تا آن زمان با استفاده از طرح های اروپایی صورت می گرفت تغییر می کند . نیاز به ایجاد امنیت در این سبک معماری بیشتر احساس می گردد . حال صنعتگران در ساخت نرده های خود به جای میله های نازک و ظریف از میله هایی با قطر بیشتر که به میله گرد معروف است و یا تسمه ی فلزی که در اندازه های مختلف ساخته می شوند و استحکام بیشتری دارند استفاده می کنند . طرح ها به ساده ترین شکل ممکن می رسند . همچنین در ساخت نرده ها نیز از ساده ترین تکنیک ها که در صنعت ئآهنگری کاربرد دارد استفاده می شود . شاید بتوان گفت ساخت نرده ی فرفورژه ی فلزی در این مرحله ایرانی می شود .
روش اجرا : صنعتگران نرده ساز برای کنار هم قرار دادن میله ها و تسمه های فلزی و ساخت نرده ای مقاوم از تکنیک های متفاوتی استفاده کردند . در ساده ترین شکل آن برای ساخت نرده با میله گرد ، آنه را به صورت عمودی ، افقی و یا عمودی و افقی در کنار هم قرار می دادند و آنها را در کلاف چوبی محکم می ساختند . سپس سطح بوجود آمده را در جلوی پنجره با میخ متصل می ساختند. در تکنیکی دیگر برای ساخت نرده که از میلگرد و تسمه استفاده شده صنعتگران نرده ساز از تکنیک های اهنگری که
در آن روز گاران رواج داشته بهره برده اند . آنها از میله گردها بصورت عمودی وبرای محکم ساختن بیشتر آنها از تسمه بصورت افقی استفاده کرده اند . در تسمه ها سوراخ ایجاد می نمودند و سپس میلگرد و سپس میله گرد های عمودی را از داخل حفره های بوجود آمده عبور می دادند . سپس دور تا دور آنها را در کلاف چوبی همانند فرفورژه ها قرار می دادند تا سطحی یکپارچه و دارای ایستایی ، قابل نصب بوجود آید . نصب این نمونه نیز با میخ بر روی پنجره انجام می گردیده است .در تکنیکی دیگر برای ساخت نرده هایی که تنها از تسمه فلزی استفاده شده است . تسمه های عمودی ، افقی ویا عمودی و افقی را در کنار هم قرار می دادند .
پشتیبانی سایت های حفاظ ساختمان
تولید کننده انواع حفاظ روی دیوار
نرده پنجره هادردوره تحول
نمونه ای از نرده پنجره در دوره پهلوی اول در شهر ملایر
در این مرحله که پایان دوره ی پهلوی اول است روند تغییرات در معماری و شهرسازی ادامه پیدا می کند . هر چه بیشتر به معماری برونگرا پرداخته می شود . نمای شهری از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد . اشتیاق به ساخت نمای زیبا روز افزون می گردد. در این میان استفاده از فرفورژه ها برای پنجره ها ، بالکن ها و ایوان های رو به خیابان نیز اهمیت بیشتری می یابد . نیاز به امنیت و زیبایی دو عامل دگرگونی و نوگرایی در ساخت فرفورژه ها می شود . صنعتگران فرفورژه ساز برای جلوگیری از حرکت میله
ها و ایجاد فاصله بیشتر بین آنها که در فرفورژه های دوره قبل می توانست اتفاق افتد ، تفکری نو می اندیشند . آنها با استفاده از هنر چکش کاری و میخ و پرچ تسمه های افقی را با میخ پرچ به تسمه های عمودی متصل می سازند تا از حرکت تسمه های عمودی و ایجاد شکاف بیشتر بین آنها جلوگیری شود . همچنین برای ایجاد امنیت بیشتر دور تا دور نرده ها را نیز با نبشی کلاف کشی می کنند تا مقاومت آن را بیشتر سازند . حال برای زیبایی بخشیدن به نرده ها تسمه های منحنی شکل را به تسمه های عمودی متصل می سازند تا علاوه بر امنیت بخش بیشتر شکل های مختلفی نیز در فرفورژه ی پنجره ها به وجود آید و به آن زیبایی بخشد .
تکنیک اجرا : پیش از دوره ی تحول و نوگرایی فرفورژه پنچره ها با کنار هم قرار دادن میله ها و تسمه های عمودی و افقی بصورت جداگانه و یا در کنار هم و قرار دادن آنها در کلاف چوبی ساخته می شد . صنعتگران فرفورژه ساز برای ایجاد استحکام و امنیت بیشتر در این دوره از تسمه و میخ پرچ استفاده نمودند . زیرا می توان در تسمه سوراخ ایجاد نمود و آن را پرچ کرد . این امر درمیله گرد به علت مدور بودن آن به سختی صورت می گیرد . پس آنها برای ساخت فرفورژه های خود تسمه های فلزی را انتخاب نمودند. آنها تسمه های افقی را به تسمه های عمودی پرچ نمودند تا سطحی مقاوم بوجود آید . سپس روی سطح بوجود آمده تسمه هایی که با عمل چکش کاری به شکل های مختلفی از منحنی تبدیل گردیده بود وصل می نمودند . در مرحله بعد سطح بوجود آمده را در کلافی که از نبشی با ضخامت بیشتر از تسمه ها ساخته شده بود متصل می ساختند . در پایان کار نرده آماده شده را در کلاف چوبی که در جلوی پنجره نصب گردیده بود با میخ متصل می ساختند .
طرح های استفاده شده : طرح های استفاده شده در این دوره نیز با تغییر و نو گرایی همراه بوده است . به کمک تکنیک چکش کاری تسمه ها را به شکل هایی از منحنی تبدیل می نمودند و می توانستند انواع طرح های منحنی را در این نرده ها ایجاد نمایند. و به شکل های دلخواه دستیابند. شاید بتوان گفت شکل های ایجاد شده از ساده کردن طرح های فرفورژه ایجاد گردیده است و با حرکتی که در ادامه طرح های مستطیل و مربع در ساخت نرده های قبل بوجود آمده است . شکل های منحنی مختلف بصورت
قرینه در کنار یکدیگر به زیبایی هر چه تمامتر ایجاد گردیده است . طرح ها در طول زمان خود پرکارتر گشته اند ، تسمه ها منحنی تر گشتند و با ترکیب و تلفیق در یکدیگر نهایت به شکل های زیبایی از دایره و بیضی تبدیل گردیدند .
نتیجه گیری :
در این پژوهش نخست به بررسی پیدایش نرده پنجره فلزی پرداخته شد . این نرده پنجره ها در دوره ی قاجاریه مورد استفاده قرار گرفته است . طرح آنها اروپایی ویا برگرفته از طرح اروپایی است که آنها را در ایران با نام فرفورژه می شناسیم.میتوتن گفت نوآوری که توسط هنرمندان نرده ساز در این دسته از طرح ها انجام شده باعث گردیده تا سبکی نو در هندسه نقوش ایرانی بوجود آید که آن را می توان " هندسه نقوش ایرانی سبک پهلوی نامید. این طرح ها نشان می دهند فرفورژه سازان نقش بسزایی در ابداع هندسه نقوش دوره پهلوی داشته اند که البته تعمیم این مطلب نیاز به بررسی و پژوهش در نقوش هندسی بکار رفته دوره پهلوی اول در سایر مناطق ایران دارد.
- ۹۷/۱۰/۱۶